O NOME
O Concello de Ponte Caldelas recibiu o seu nome seguramente da antiga ponte sobre o río Verdugo e das súas augas termais sulfuroso-sódicas. Cre que cando os romanos melloraron Pontevedra o fixeron tamén a Ponte Caldelas.
A vila foi patrimonio da catedral de Santiago de Compostela, dándolle Gelmírez privilexios e franquías. Conta a tradición que a famosa raíña Lupa ou Loba que perseguiu aos discípulos do Apóstolo Santiago foi natural desta vila ou residiu nela, o que se se puido constatar é que en 1.126 o rei Alfonso VII lle concedeu o título de La Muy Leal.
Así mesmo na Guerra da Independencia o mariscal Soult foi derrotado nas inmediacións de Ponte Caldelas ao pasar cun exército de 20.000 homes, e dende entón agregouse ao escudo deste Concello, que formaba a ponte sarmentado, unha cruz en honor das vítimas desta batalla, librada na ponte que lle da nomee en 1809.
No período preconstitucional chegaron a funcionar os concellos de Caldelas, Tourón e A Insua.
Xa no proceso de establecemento constitucional dos concellos, este territorio foi integrado no partido xudicial de Caldevergazo ou A Lama, que logo no ano 1845 cambiaría a súa denominación e capitalidade por Ponte Caldelas; será no ano 1836, dentro da planificación definitiva para o antedito partido xudicial, cando se establece o concello de Caldelas.
Esta denominación modificouse pola de Ponte Caldelas en 1845 coincidindo coa adxudicación da capitalidade do partido xudicial; inicialmente, aínda co mesmo territorio que hoxe, estaba formado por oito parroquias, ás que se engadiría no ano 1868 a de Caritel, segregada da de Santa Eulalia de Ponte Caldelas.
Monumentos
Os primeiros "monumentos" ós que lles vamos a prestar atención son os PETROGLIFOS de Tourón.
A riqueza e variedade de motivos representados en "Outeiro das Sombriñas" constitúen un dos mellores exemplos da nosa arte rupestre.
Como sucede noutros municipios galegos, no Concello de Ponte Caldelas destaca desde o punto de vista monumentallas construcciones de carácter relixioso.
Así podemos mencionar a románica igrexa parroquial de Tourón, de finais do século XII que conserva deste arte a fachada e o arco do presbiterio. Nunha fachada lateral existe un escudo dos Pazos de Proben.
A igrexa parroquial de Santa Eulalia de Ponte Caldelas destaca polo seu retablo pétreo obra do mestre D. Manuel González, autor tamén da fonte que se encontra na "Plazuela del Obispo" no centro da vila e do Calvario de Barbudo.
Así mesmo, tamén destacan as igrexas da Insua, aberta ao val cun Via Crucis de pedra arredor do adro e da igrexa de Xustáns (conxunto de igrexa e cemiterio con outro interesante cruceiro).
En canto ás capelas:
- Capela de Casteliño ao Sagrado Corazón de Xesús. Dende ela pódese divisar unha ampla panorámica que mesmo chega á ría de Pontevedra. A suba a ese monte faise seguindo un via crucis de pedra, existindo unha lenda sobre unha pisada de cabalo do apóstolo Santiago nunha pedra das inmediacións.
- Capela de San Vicente de Parada. Situada nun marco extraordinario pola súa beleza natural e a proximidade dun río. Conta con restos dun sepulcro antropomorfo e todos os anos se celebra uha tradicional romaxe na súa honra e que congrega gran cantidade de devotos.
- Capela de Santa Comba de Rebordelo. Noutra bonita paraxe e famosa pola multitudinaria romaxe que se celebra na súa honra.
- Capela de Cristo Rei en Xustáns. Dende onde se divisa unha extraordinaria panorámica, existindo non moi lonxe dos petroglifos cuadrúpedes.
A riqueza monumental deste municipio complétase con innumerables cruceiros e petos de ánimas sen que se nos esquecen varios pazos entre os que destacan o pazo do Pombal en Tourón, fundado en 1.688 por D. Pedro de Pazos Proben, e outro pazo tamén en Tourón que se corresponde coa antiga Casa dá Inquisición, ambos os dous hoxe de propiedade privada.
